VTH – Tôi biết thơ Đoàn Vĩnh Phúc: Lạ, mạnh và đầy hơi thở đương đại. Tôi biết nhạc Đoàn Vĩnh Phúc: Âm hưởng du dương, quyến rũ lòng người. Tôi biết anh là dịch giả của rất nhiều bài viết và tham gia biên tập một số trang báo mạng… Nhưng khi đọc các bài phê bình của anh về một số tác phẩm Văn chương tôi mới thực sự “mết”.
Và, thật vinh hạnh cho tôi, anh đã chọn bình tập thơ “Trong em có người đàn bà khác”… Bài đăng (có thu gọn) trên Báo Người Lao động thứ năm, ngày 14 tháng 10 năm 2010
Vũ Thanh Hoa xin post lại toàn bộ bài bình của anh Đoàn Vĩnh Phúc với bút danh quen thuộc Lê Vũ cho tập thơ mới nhất của mình: Trong em có người đàn bà khác.
Mặc cho đức hạnh mồ côi (1)
( Đọc “Trong em có người đàn bà khác” của Vũ Thanh Hoa NXB Hội Nhà Văn – 2009)
“Người ta không sinh ra là phụ nữ, người ta trở thành phụ nữ.”. (On ne nait pas femme, on le devient- Simone de Beauvoir). Phải chăng từ ý niệm này, nhà văn Y Ban viết ” I am …đàn bà” còn Vũ Thanh Hoa thì khẳng định :Trong em có người đàn bà khác. Và tập thơ dụn dịn những con chữ sáng chiều, một “Nhật ký tình” thuần chất, tuyệt không pha tạp. 65 bài thơ là những khoảnh khắc tình: mắt tình, môi tình, mùa tình, internet tình và cả …giường tình. Thế giới ngôn ngữ của nhà thơ ê hề những răng, lưỡi, thân, môi miệng… và lông tơ lông măng, ngực hồng, eo thon, thân trắng …những hương sắc mùi vị cứ như lan tỏa, cắm vào những cột mốc ngày tháng. Phải chăng Trong em có người đàn bà khác là một màn trình diễn tính dục (performance of sex), sản phẩm của một ma trận sắc giới?
***
Thực chất, Trong em có người đàn bà khác ẩn tàng tâm thức của người đàn bà đương đại với niềm riêng yêu dấu, với khao khát bản năng sinh tồn (Eros) và khát sống một cách trọn vẹn như chính mình. VTH đã cầm bút theo cái nghĩa “Thơ giúp con người là chính mình vì trước hết, thơ là phương thức sống và sống trọn vẹn” ( John Perse)
Đã không hề có những đại tự sự, những nát nhàu nhân sinh, những vực ngờ yếm thế. VTH sống 24 giờ của mình như cây kim đồng hồ xoay vòng theo tâm điểm anh : 24 giờ vòng quanh tờ lịch mỏng /em chạy vào anh/ lạy Trời! / anh đừng là dị bản. Còn một năm, sột soạt tờ tờ lịch rơi, em cuộn mình trong giọt lệ & nụ cười, nhan sắc trăng dạ dạ giảm thanh huy(2) :
cuộn một năm giấu vào tờ lịch /mười hai giọt lệ thầm
mười hai nụ cười ngỏ /nắng tàn phai nét trăng (cuộn) .
Mặc kệ những lật bật nhá nhem ngày, mặc kệ bi đát với tồn sinh, VTH cứ muốn làm cái xương sườn nhỏ nằm dưới cánh tay anh để được che chở, nằm kề trái tim để được vỗ về. Nàng trốn vào anh để vui buồn cũng như người thiếu phụ của Trương Cữu Linh (2) nhớ chàng đến gầy hao thanh sắc theo bóng trăng khuyết tàn. Ôi, chữ tình là cái chi chi, cái chi chi để Mimosa hoa vàng với mộng.: tay Anh choàng áo len Em /trăng non như trăng mật/mây mỏng như voan mềm /trải lá thông Em gối (Đêm Mimosa).Tình ngả nghiêng khi tiếng thu vọng khúc sương mù rồi buông một chút cúc vàng áo, một loang tím mây mờ để thẩn thờ : buông chút vàng vào cúc /thẫn thờ suốt mùa thu /buông chút tím mây mờ /lặn trăng vào thăm thẳm. Hình ảnh thu được lập lại với tần số cao. Thu đầy trong thơ VTH những nhao nhác, quền quệt, những eo óc nguồn cơn, những héo hon ly biệt, mất mát. Nhưng nếu “mâm cỗ tình” của nhà thơ chỉ có chừng ấy mộng mộng thì cửa sẽ khép lại với cái ngôi nhà lãng mạn ngày cũ !
Không, VTH đã mở lòng và làm một bước nhảy đẹp. Tựa đề trong em có người đàn bà khác âm âm một diễn ngôn, là một cú va đập đầu tiên vào cách diễn đạt truyền thống. Em là đàn bà, đàn bà chứ không trang trọng kín đáo kiểu “phụ nữ” Đông Phương. Và em đã tung hê cái tôi (ego) thầm kín, không dặt dè, không sợ những bĩu môi, ngoảnh mặt lại với đức hạnh. Em đóng gói bao nhiêu giáo điều huấn dụ phong kiến cất vào Bảo tàng viện, giả ngơ trước những mô hình đạo đức văn hóa.
ngày nín lặng căn phòng trống điện thoại im miên man chăn gối ngủ
kỷ niệm thức /thân thể gọi /ngày không anh…( Nhật ký )
Tiếng tình yêu không chỉ thầm thỉ dịu ngọt, buông mềm vào trăng, buông tơ áo ngọc, mà là tiếng của thân thể gọi nồng nàn. Và lời cứ như hú vang bất tận những vòng tay, hơi thở, răng lưỡi, miệng …Thân thể không còn là phương tiện mà là chủ thể của tình yêu .
Hãy siết em trong vòng tay bất tận /Hãy dịu dàng thở trong em hơi thở
Hãy gối đầu lên ngực em và nói (làm thế nào để em không yêu anh).
Không che đậy, VTH biện bày cả gối chăn, giường chiếu và tung hê thịt da, hơi thở, âm thanh, tiếng động của tình ái. Mỗi lần ngủ với nhau mình như hai người mới. Điệp khúc láy đi láy lại một hòa âm quãng ba xác quyết. Tính dục nữ ở đây bùng lên, ám ảnh ám thị cảm hứng sáng tạo nghệ thuật, nghe phảng phất tín ngưỡng bái vật giáo (fétichesme), mặt khác rạo rực cái libido của Freud. Và phải chăng đây là con đường hiện sinh mà nhà thơ mơ hồ tự biện trong nhắm mắt đi trong đêm ?
Yếu tố sex có cả trong Dâm thư (pornography) và văn chương gợi cảm (erotica) nhưng hai thể loại này không thể và không hề giống nhau khi dâm thư kích thích dục vọng con người một cách thô thiển còn erotica thì hướng con người về cái Đẹp của uyên nguyên. Văn nghệ cởi trói, tính dục cởi mở và những cây bút trẻ hôm nay, mỗi người một phong cách thể hiện. Vi Thùy Linh, Phan Huyền Thư, Lê Thị Thẫm Vân, nhóm Ngựa Trời …có người dịu dặt kín đáo, có người thẳng thừng trực ngữ, có người phẩn uất kêu gào về Bình đẳng giới. Vũ Thanh Hoa thuộc nhóm đầu gợi cảm( erotique) : mạnh mẽ trong ý thức, kín đáo trong ngôn từ.
Sóng tình dào dạt mắt môi /Mặc cho đức hạnh mồ côi một mình. Vẫn biết ” đa tình tự cổ thiên di hận” nhưng thây kệ, hãy để cho “sóng tình” dị nịch nhân (3) vì đơn giản, dễ hiểu. Em, không thể một mình /nằm một mình /chống chếnh /nằm một mình (Một mình). Yêu là ” tôi muốn” và không cần mặc áo, cầu kinh nhật tụng. Tình yêu là một loại ” đạo”, là con đường dẫn về chân ngã với hoan lạc của riêng mình…
thân ghì thân /run rẩy nhịp tinh cầu
dòng nham thạch phun quyện hòa núi lửa ( Giao hưởng biển)
Đêm không chỉ là ‘ khắc xuân ngàn vàng’ mà là vĩnh hằng của thiên thu khi âm dương hảo hợp, đất trời phục sinh, phục sinh từ những nhàu nhĩ ngày, những bon chen xô bồ như thể:
lướt môi bất tận chân dài /tay đan tay ngả đền đài phục sinh
thiên thai lặng phút rùng mình ( Đêm vĩnh hằng)
Dưới một góc độ nào đó, dục tính không chỉ là cái nền, mà có thể là đỉnh cao chói lọi của văn chương nếu như tác giả đi từ cái thị dục thấp kém của bản năng để tiến đến phạm trù của linh hồn( soul), của tinh thần ( spirit) và ở đây, nhục dục sẽ được thánh hóa bởi đôi cánh của siêu hình (metaphysics). VTH đề cập rất nhiều hành vi tính dục, không trực diện mà thông qua rất nhiều hoán dụ, ẩn dụ… lấy thiên hà, sông biển, núi non để phản ánh nồng đượm của ái tình hợp thể: lưỡi thanh âm, cổng thiên đàng, dòng nham thạch, cánh buồm yêu, vòng xuân, sóng âm dương, thánh địa, thung lũng, biển hồ… Hiện thực ở đây thuộc tầng 3 (tầng tượng trưng)(4). Tuyệt không có những ngôn từ dung tục kiểu dòng thác Hậu hiện đại với máu me, kinh nguyệt, băng vệ sinh … ném thối vào nhan sắc tình yêu. Yêu, không là những cơn thác loạn thú tính. Yêu là để phục sinh thân xác và linh hồn và, tình dục giải phóng thế giới, bay vào tâm linh để siêu thoát. Cảm thức VTH đã bắt kịp hơi thở và nhịp sống đương đại toàn cầu. Đó chính là nét tiến bộ của trong em có người đàn bà khác.
Trong cảm hứng ái tình nhục thể, nhà thơ đã có những định nghĩa vừa nhạy cảm & tinh tế và mới mẽ về chữ Tình. Tình, là khi anh vùi nụ hôn vào ngực em ( Khoảnh khắc). Anh, bình rượu say tràn; Anh, nốt ruồi nhỏ trên ngực em. (Định nghĩa anh ). Màu tình có sắc trắng vì trắng như em /thân trần bên anh; còn giao cảm là lắp ghép vào nhau /anh và em /tròn /vuông (Lắp ghép ).
Đặc biệt, VTH còn hiển thị hình ảnh Em rất mực đàn bà: trong ý nghĩ, trong tính cách, trong cả điệu đàng khi trên….giường ! Đi tìm một con chữ trong chiều vàng, nhà thơ cũng giật mình cơn gió để đánh rơi một sẽ sàng tên anh. Xuống phố cũng xin cho em ngả vai anh yên ắng và giả như lạc nhau thì nhất định giao thoa về hướng mặt trời Anh. Yêu còn là tận cùng róc rách mê đắm vòng tay trói chặt : vòng xuân khóa vô hạn vòng tay /sóng âm dương trói tận cùng thánh địa (Giấc xuân)
Em đàn bà, đàn bà em chảy thấm trong từng phân ly tế bào. Này ngón chuốt búp măng/ những móng tay xây xát nợ nần; này vẽ vệt cười /chập chùng mấy ngả gân xanh. Lấy mình làm cứu cánh và đồng thời là phương tiện, VTH đã thở ra cái mùi vị đàn bà ý nhị của mình, không lẫn vào ai nhưng vẫn có nét chung thuần nhất :
tôi ghen tuông tôi thóc mách tôi nông nổi tôi sai lầm tôi gục ngã tôi ăn năn tôi khóc tôi cười / tôi cô đơn tôi khát khao tôi hoang dại tôi bỏ rơi tôi rồi chính tôi cùng tôi gượng dậy (Tôi và tôi).
Tuy nhiên, Vũ Thanh Hoa không phải là môn đồ của Antoinette Fouque hay của Hélène Cixous, (5) để hô hào giới tính với nữ quyền cũng chưa bao giờ là đệ tử của Freud khi dịch chuyển tâm tình mình thành bộn bề chiếu chăn vì những dồn nén ẩn ức để rồi thổ ra giọng điệu nói nhíu, tục bẫn. VTH là người đàn bà Đông Phương yễu điệu nhưng chân thực trong biểu cảm của mình về tình yêu & tình dục. Nàng bao giờ cũng muốn thuộc về nam giới và anh, là cõi bình yên của em. Em ngả đầu vào số phận anh; em tràn vào /trang sách cuối / cùng anh…; còn anh thanh bình anh tọa lạc cõi tiên em. Giới tính vẫn còn đó như một phân biệt, dịu dàng ?
***
Nắng hồng chiếu bóng đài gương
Lời nghi hoặc hỏi đoạn trường từ đâu(6)
VTH mỗi ngày vẫn gương soi tóc chải, không bận tâm nghi hoặc, không băn khoăn về nỗi bấp bênh của những giấc mơ đại tự sự, không rầu rĩ về những mối đoạn trường. Nhà thơ sống chân thực, yêu chân thực nên thơ cũng chân thực. Nhìn chung, VTH đã cố gắng tạo ra được cuộc hôn phối giữa truyền thống và hiện đại từ cảm thức đến thi pháp. Cách ngắt câu ít nhiều cũng gây được tác dụng thị giác. Cái hạn chế của trong em có người đàn bà khác là chạy vòng vòng xoay quanh một trung tâm điểm : cái tôi nhỏ bé nhưng phải chăng văn chương tàn tích nhược như ty (7) phải chăng VTH đến với văn chương như đến với mối tình của mình để viết một tập Nhật ký tình …
TP Hồ Chí Minh 1/10/2010
Lê Vũ
………………………………………………
1 – Thơ Vũ Thanh Hoa
2 – Tác giả bài thơ ” Tự quân chi xuất hĩ” . Tư quân như nguyệt mãn/ Dạ dạ giảm thanh huy ( nhớ chàng như trăng đầy , từng đêm giảm dần ánh sáng)
3 – Sắc bất ba đào dị nịch nhân : Nhan sắc không là sóng mà dìm chết người
4 – Theo cố thi sĩ Trần Dần, hiện thực vốn ba tầng : thực+ tưởng tượng+ tượng trưng ( Viết- Trần Dần thơ).
5 – Antoinette Fouque (1936), Hélène Cixous (1937), hai khuôn mặt tiêu biểu của chủ nghĩa nữ quyền
6 – Thơ Bùi Giáng – Vẫn là là
7 – Lời than của Nguyễn Du và Bùi Giáng đã phóng dịch : Văn chương tiếng thở như lời tơ than