Văn Thành Lê với buồn vui thời mình – Hoàng Quý

VĂN THÀNH LÊ VỚI BUỒN VUI THỜI MÌNH

Tôi tìm được bạn hầu hết bắt đầu từ cảm tính. Cũng có lẽ vì thế mà tôi ít bạn bè chăng. Mà cũng có thể vì – như cố thi sĩ Nguyễn Đình Chiến bạn tôi từng chê trách, rằng tôi sống riết róng quá, rằng cá tính của tôi quá mạnh nên vừa khó gần người và người cũng khó gần.

Một lần sang thăm Trịnh Sơn, Sơn đưa cho tôi tập sách có cái tựa đề liếc vào đã muốn đọc, là cuốn Không biết đâu mà lần. Sơn bảo, chú đọc Văn Thành Lê bao giờ chưa. Lại thế nữa. Tôi bảo tôi từng đọc Văn Thành Lê khi mua cuốn Trạm điện thoại ở thiên đường. Sơn bảo, Lê là bạn cháu, cháu sẽ giới thiệu Lê với chú. Tôi buồn cười, tao gặp “hắn” rồi, gặp bữa hắn sang Hội Văn nghệ gặp ông Mậu (Lê Huy Mậu) hỏi chuyện về Hội cụ thể như thế nào. Sơn hào hứng, chú sẽ thích Văn Thành Lê cho mà xem.

Mãi đến hôm ấy, trong cuộc chuyện với Sơn, tôi mới biết Văn Thành Lê là người xứ Thanh. Cái vùng đất ấy – xứ Thanh, với tôi đâu ít kỷ niệm. Tôi hút chết ở Đò Lèn thời bom đạn Mỹ. Tôi đã gặp lại Cấm Sơn viết Tới Cấm Sơn nhớ thi sĩ Thôi Hữu ngày cùng các anh Hà Đình Cẩn, Đỗ Trung Lai, Đức Ban, Nguyễn Trác làm cuộc trở lại Trường Sơn. Cái vùng đất rộng lớn linh thiêng, chịu đựng mà bền gan trải bao cuộc chiến giữ nước đều được lịch sử lựa chọn làm điểm tựa làm bệ phóng. Ở thăm thẳm vùng đất thiêng rực rỡ Văn hóa Đa Bút, Văn hóa Đông Sơn, nơi sinh người anh hùng Lê Lợi nếm mật nằm gai há phải một hai sớm tối khởi cuộc trường chinh giành lại giang sơn từng bị đô hộ bị sỉ nhục gần ngàn năm Bắc thuộc để dân tộc mình thoát kiếp đồng hóa. Tôi yêu quý vùng đất xứ Thanh còn bởi những văn nhân, thi nhân như Hữu Loan, Nguyễn Duy, Trịnh Thanh Sơn, Đặng Ái, mà nét quyến rũ từ họ/ở họ không chỉ riêng những trang cảo thơm, còn ở cái tính cách sống yêu ghét rạch ròi phải trái tường minh cả trong chữ, trong đời.

Văn Thành Lê là người xứ Thanh, dẫu có ly quê vẫn nguyên chất xứ Thanh, cần nhẫn bền bỉ trước đèn, tự xẻ lối riêng trong trường văn trận chữ, nhịn nhường nhưng kiêu hãnh tự trọng tự tin, biết sử chữ và vui đùa với chữ, vui đùa cùng người giữa ngổn ngang tháng ngày bao nhiêu là xáo trộn.

Tôi rất thích cái tham luận Văn Thành Lê trình bày tại Hội nghị Viết văn trẻ toàn quốc lần IX 2016. Anh viết rằng, “Tôi đến với văn chương vô cùng hồn nhiên. Như mọi đứa trẻ quê, thích nghịch đất bờ ao, chơi khăng, đánh đáo, nhẩy dây, trốn tìm. Ngoài ra, tôi nghịch thêm với chữ. Từ những câu vè ngây ngô thuở ban đầu đến những bài thơ, đoạn văn ngắn được in báo. Từ truyện ngắn ở các báo dành cho học sinh, sinh viên đến những truyện ngắn đăng tải ở các báo lớn hơn, chuyên sâu văn chương hơn. Từ tập truyện ngắn đầu tay non tơ vụng dại đến những tập truyện sau. Tôi tự thấy mình đã khác với chính mình của “ngày hôm qua”. Tôi thú nhận rằng, từ nhiều ngần ngại trong ứng xử khách sáo ban sơ đã thành thân quý nhà văn trẻ. Văn Thành Lê kéo tôi đến với anh sau khi đọc trên báo Văn nghệ sự bộc bạch trong tham luận ấy. Lê sống và xử sự vị tình không chỉ với tôi. Anh chu đáo với các trang văn bạn nghề gửi cho tạp chí khi anh phụ trách công việc biên tập vốn dễ bị cự nự. Anh chịu trận trước những họa sĩ khó tính khi tìm đến tận nhà đề nghị vẽ cho vài cái minh họa. Anh chu toàn từng đồng nhuận bút trao tận tay tác giả, dẫu lẽ ra cái đám chúng tôi bớt “bận” rung đùi cà phê cà chớn có thể trực tiếp tạt vào chỗ cô kế toán ký một cái nhoáy. Điểm sớt vài ứng xử mà tôi tận chứng để khẳng định rằng, cái đoạn anh bộc bạch không màu mè trong tham luận ngày nào là rất trung thực, là con người khiêm ái thường nhật Văn Thành Lê. Bây giờ, ngồi chắp nối những tận thấy về người văn mà tôi nhiều ngày tháng sống gần mới chợt hiểu ra vì sao Triều Bố Tri (nhà thơ thời Bắc Tống) khi nói tới Văn Đồng lại khắc khảm bốn chữ “Hung Hữu Thành Trúc” (Trong tâm đã có hình ảnh của cây trúc rồi).
Trong tâm (tôi) đã có hình ảnh của cây trúc rồi!
Văn Thành Lê là cây trúc mạnh mẽ trong rất nhiều những cây trúc văn chương trẻ tuổi. Hình như là tình yêu, Con gái tuổi Dần, Trạm điện thoại ở thiên đường, Ông mặt trời và mùi hương của mẹ, Biết tới khi nào mưa thôi rơi, Không biết đâu mà lần, Châu lục thứ bảy, Ngày xưa chưa xa, Thừa ra một người, Nam, nhi, Đại, Trượng, Phu, Trên đồi, mở mắt, và mơ, Như cánh chim trong mắt của chân trời. Và, láng coóng, phưng phức mùi mực vừa trình làng là Sa lan đỏ bãi Xanh Văn Thành Lê mới gửi tặng. Trong 10 năm, từ 2008 đến 2018, liên tục 13 tập sách ra đời. Một sức viết mạnh mẽ. Mà lại viết khi ngày ngày vẫn phải hoàn thành những công việc nuôi thân khi làm anh giáo, lúc làm anh biên tập chịu trận cho cái tạp chí văn nghệ con con, bây giờ “oai” hơn nhưng trăm thứ việc trong cái Chi nhánh Nhà xuất bản Kim Đồng. Có lần tôi a lô thăm Lê, “hắn” tiếng thưa tiếng nhặt trong gió Đồng Văn. Lần khác nhớ nhau bấm phím “hắn” lại đang tất bật Hội Sách ngoài Hà Nội… Ấy thế mà khi gặp được nhau “hắn” vẫn tươi roi rói cứ như đêm nào cũng đẫy giấc từ lúc gà lên chuồng. Vẫn chăm chú hào hứng nghe tôi lên đồng. “Hắn” viết lúc nào nhỉ. Chịu!

Khi Trịnh Sơn cho tôi mượn tập Không biết đâu mà lần, tôi lập tức bị cuốn hút chứ không giữ thói đọc kiểu “cưỡi ngựa xem hoa” hoặc đọc láo nháo như người ăn lót cục kẹo vẫn thường diễn vài mươi tập văn trẻ tôi bị nồng nhiệt giới thiệu. Không biết đâu mà lần làm tôi được cười xốn mắt rơi răng trước rộn ràng bi hài chuyện anh giáo “Anh”. “Anh” – tên nhân vật tượng trưng cho bao nhiêu anh giáo Văn Thành Lê đặt tên phập phời. Nhân vật “Anh” chất chứa hoài bão, lăm lăm châm đuốc giữa âm âm u u cơn đói tri thức. “Anh”, tốt nghiệp một trường Đại học Sư phạm ở miền Trung, hăm hở, hào hứng, tràn trề tự tin kho vốn liếng kiến thức căng chật, được bảo chứng bằng tấm bằng thật, rộn ràng “Nam tiến” làm một cuộc cải tạo sinh sản. Thế rồi, trong nồng nàn cuộc Đổi mà không biết làm thế nào thành Mới, “Anh” từ từ nhão từ từ vữa từ từ loãng. “Anh” không ra bay không ra rơi, như con diều rối dây nửa lơ nửa lửng. Gấp lại 135 trang sách, tôi thành không cười được mà cũng không khóc được. Những con chữ biến mất trong ngồn ngộn ngôn ngữ thậm phồn và lối kể trào tiếu rất Văn Thành Lê. Tôi chả cách nào giải thích được cái cảm giác khi thử đọc lại nhiều lần nữa tiểu thuyết này của Lê, hình ảnh những chú cừu Dolly cứ kêu be be trước mặt. Cừu sinh ra cừu chả cần đẻ thì vẫn cứ là cừu. Nhiều con cừu Dolly là thành đàn Dolly. Chứ biết làm sao! Quả là, rành rành ra đấy vẫn Không biết đâu mà lần.

Tháng 1 năm 2016, Văn Thành Lê gửi tặng tập truyện ngắn Thừa ra một người. 16 truyện ngắn với 206 trang in. Lại một tung hoành chữ và nghĩa Văn Thành Lê.
Tôi bập ngay vào truyện đầu tập Kẻ rao bán. Nếu cái mini tiểu thuyết Không biết đâu mà lần gấp sách rồi, tôi cứ thấy hình hài những chú cừu Dolly kêu be be không dứt. Thì trùng hợp ngẫu nhiên mở đầu Kẻ rao bán, nhà văn trẻ tuổi dẫn truyện bằng sự kiện lịch sử ra đời chú cừu Dolly nhân bản vô tính: “Năm 1997 sau công nguyên, động vật nhân bản vô tính đầu tiên chào đời tại viện Roslin, Scotland. Đấy là chú cừu mang tên Dolly. Cái tên được đặt theo tên nữ ca sĩ Dolly Parton…” Tôi đọc và “sướng” âm ỉ. Thế quái quỷ nào mà cái hình ám cừu Dolly vụt tới ngay sau thiên truyện tôi vừa đọc hôm nào, nó khởi, nó bằng chữ ứng ngay truyện ngắn đầu của tập này thế nhỉ. Nhân vật “Hắn” (lại nhân vật có cái tên tượng trưng của bao nhiêu cái tên), trí thức hẳn hoi, giữa hoàn cảnh khát lõm mãn tính đầu tiên (tiền đâu) tìm ra cách thâu ngân rất tiện rất hài hòa. Khởi điểm, “Hắn” rao bán tinh trùng cho những phụ nữ hiếm muộn muốn có con bằng y pháp thụ tinh ống nghiệm. Dần dà “Hắn” bán ‘thẳng”. Bán “thẳng” vừa vui, vừa tiện, vừa dạt dào vân vân.
Ở thiên truyện Kẻ rao bán, lối kể với từng lát cắt chi li được chọn lọc sắp đặt và quánh vón chứ không hoan ngôn như tiểu thuyết Không biết đâu mà lần. Tôi đọc mà như thấy (những) “Hắn – Kẻ rao bán” giương mắt trân trân sau bóng đèn. Cái kết cục là một chuỗi lôgich buồn và bệnh từ chuỗi dài đánh đổi của “Hắn”: “Trên đường đi hắn thấy những đứa trẻ giống nhau giăng mắc trước mắt. Những đứa trẻ na ná nhau. Và na ná hắn. Vành tai rộng và dài. Chân đi hình chữ bát. Mũi hình túi mật. Lông mày rậm… Những đứa trẻ giống nhau nhìn hắn với ánh mắt vô hồn, dửng dưng, đầy oán trách. Chưa bao giờ hắn thấy không gian ngột ngạt thời gian dài lê thê như lúc này…”. Chí ít, ở truyện ngắn này, Văn Thành Lê tiến gần đến mẫu hình nhân vật mà người viết nào cũng mơ ước đạt được. “Hắn – Kẻ rao bán”, theo tôi, có thể chỉ riêng tôi, đã thành nhân vật Văn Thành Lê tạc dựng thành công, găm lâu, như Tư Lập lơ, như Năm Sài Goòng, như Tám Bính của Nguyên Hồng. (Ở đây tôi muốn nói là dạng nhân vật găm nhớ).

Và cũng tập truyện này, cả dòng xối trong 16 truyện ngắn, Văn Thành Lê lần đúng mạch gọi đúng tên cái mảng nhàu nhĩ nhớp nháp phủ bền bệt lên bức tranh xã hội, (mà) dõi hướng nào, ngoái hướng nào cũng bùng nhùng lưới nhện và ngổn ngang như lời Văn Thành Lê tâm sự: “Xã hội càng hiện đại càng ngổn ngang hơn. Chiều nào, góc nào, hướng nào cũng thấy ngổn ngang. Sáng mở mắt ra đã ngổn ngang. Ngổn ngang đến khi đi ngủ. Ngổn ngang cả trong mơ. Ngổn ngang phận người. Ngổn ngang chân trời. Người viết cất lời trong (về) những hỗn mang ngổn ngang ấy. Để làm gì? Để được gì? Chẳng biết nữa. Đơn giản, tập truyện là những chiều kích ngổn ngang trong khoảng không gian, thời gian nhất định nào đó mà người viết muốn găm lại, mong được sẻ chia…”.

Đã lâu tôi và Văn Thành Lê chưa có dịp hàn huyên. Lê bộn bề công việc, lại bận rộn chữ. Phút rảnh rang, tôi hay tham lam “ăn dặm” những tập sách bạn bè gửi tặng, trong đó có Lê. Trước khi viết vài dòng rời rạc về Lê, tôi có phôn, hỏi rằng, thoạt kỳ thủy, Lê có đọc Những người thích đùa của Azit Nêxin không. Lê cười vang trong máy, rồi hỏi lại, sao chú lại đoán ra tập sách cháu rất khoái. Này, bạn thân yêu! Chúng ta đều thích những câu chuyện đầy ắp tiếng cười, cười đến điếng người, cười chảy nước mắt trong cái Thế Giới Azit Nêxin. Sao mà nó giống cái đang ta đến vậy. Cho nên, đọc ngàn trang đã sinh của bạn, ta chạm cách cười của Azit Nêxin. Giã gạo trong cái không gian toàn tính, bền bệt, nhốn nháo, chỉ lăm le đi tắt đón đầu, trong mùa dịch nạn băng hoại kệch cỡm thực dụng và sa đọa… chợt hỏi, sao ta cứ táo bón cái thứ văn tròn trịa nghiêm trang? Hóa cho nên, cái tiếng văn gặp cách cười của Azit Nêxin (mà) Văn Thành Lê bền bỉ dệt văn, ngõ hầu tìm cung cách riêng Lê cũng là lối sáng. Cười, dám cười, chia sẻ được tiếng cười, san sẻ những buồn vui vùi ngấu trong tiếng cười là thêm một liệu pháp chữa trầm cảm giảm stress trước cái thực tại nhiều nghịch ngược đang đè lên tuổi trẻ. Lạy thánh mớ bái, cứ mạo muội cầu xin cho tuổi trẻ được trẻ, đừng phải “Trang nghiêm như những ông già”!

Sinh năm 1986, Văn Thành Lê thuộc đội ngũ những nhà văn trẻ, những nhà văn tráng sức. Với họ, cuộc chiến tàn nhẫn, máu xương, chết chóc đã lùi xa. Nhưng họ bị quăng quật trong một cuộc chiến khác, cuộc chiến với chính họ, cuộc chiến trước ngoại cảnh đa diện mạo, vữa ra, trơn tuột… rất Không biết đâu mà lần. Tốt nghiệp khoa Sinh, Đại học Sư phạm Huế. Năm tháng song hành cùng Văn Thành Lê rình rập những biến động không bình thường, nó cuốn anh và cũng không chừa ai vào những rốn xoáy rất khó gọi tên. Dạy học. Nghỉ dạy. Nhờ văn chương lại có việc. Văn chương chí ít một lần giúp anh cởi cái nút thắt. Nhưng văn chương mạt, lại rẻ hơn bèo. Chỉ ý chí, mê say và tự trọng giúp Văn Thành lê sống chết với văn chương.

Nếu phải nói một ý kiến tổng quát (dẫu chỉ lả chủ quan) tôi nói rằng, những tác phẩm của Văn Thành Lê càng lúc càng hay, đang hay. Một giọng riêng với lối kể rất nhiều độc đáo nhuần nhị cài đan cách nói dân gian đặc hữu xứ Thanh. Anh phủ lên văn chương tiếng Việt phong nhiêu, những lối nói phúng dụ đáng yêu, cách dụng chữ, sử chữ, diễn chữ chan chứa tiếng cười. Tất cả hợp thành lớp lớp trang văn đậm giọng riêng đặc hữu Văn Thành Lê, đậm sinh khí Văn Thành Lê, để gọi ra được những buồn vui của thời mình. Và, nếu phải nói thêm về người văn, tôi quả quyết rằng Văn Thành Lê sinh ra thuộc về văn chương, dành cho văn chương. Nếu (buộc) tôi phải nói về những gì còn hữu hạn, lạy giời, là một người bạn của anh, tôi nói rằng, cái bản tính hiền hòa, nhịn nhường và “chịu trận” liệu có là một trở ngại?! Mong là không phải thế.

TP Vũng Tàu, 17/10/2018

HOÀNG QUÝ

>> Một lối đi mang tên Vũ Thanh Hoa – Hoàng Quý