Không ít người nghĩ cách tân là đi tìm sự đổi mới về hình thức, về công nghệ biểu đạt. Thơ tự do không vần, thơ văn xuôi thay cho thơ vần luật, thơ tự hành (ecriture automatique), thơ “tân hình thức” (phải gọi là thơ “điển thức mới” mới đúng nghĩa gốc tiếng Mỹ cũng như đúng tinh thần của nó. New formalism: trở lại điển thức với những nét mới. Dana Gioia người khởi xướng ra nó bảo là “the revival of traditional forms” – sự sống lại của những hình thức truyền thống); thơ – hình; thơ – âm, thơ – trình diễn… Ở phương Tây, những tìm tòi như thế tác động mạnh tới nền thơ, vì thơ nói riêng và tòan bộ văn học nghệ thuật của họ mang tính tự trị cao, sinh hoạt văn học nghệ thuật tự nó đòi hỏi sự đổi mới không ngừng không khác nhu cầu đổi mốt quần áo, xe hơi…
Tuy nhiên, phải thấy những cách tân quan trọng và thành công đều xuất phát từ sự thức tỉnh đời sống nội tâm do tác động của hoàn cảnh xã hội hoặc những phát kiến mới về thế giới quan – nhân sinh quan. Từ nhịp tâm hồn mới ra nhịp thơ mới. Chủ nghĩa lãng mạn, chủ nghĩa siêu thực, phong trào Beat… là như thế. Đó chính là “cách tân từ cách tâm”. Những cách tân thuần túy hình thức khó sống và khó truyền: thơ xếp hình (calligrammes), thơ con chữ (lettrisme), thơ cụ thể, thơ-vật thể…
Ở ta, mấy chục năm nay, hình thức cách tân duy nhất thành công là thơ tự do (có và không vần). Từ chỗ bị đánh (Nguyễn Đình Thi), sau không bị đánh nhưng vẫn lép vế, nay nó ngang ngửa với thơ vần điệu. Những thể nghiệm mới lạ khác về hình thức từ Trần Dần, Lê Đạt, Dương Tường những năm 1960, 1970, đến Nguyễn Quang Thiều hồi gần đây… hầu như mới chỉ đánh thức những khát vọng bứt phá khỏi lối mòn vòng khép nơi những người làm thơ trẻ, chưa thành trào lưu hay trường phái, nói gì chinh phục được công chúng rộng. Công lớn nhất của các nhà cách tân ta phải ghi nhận: phá vỡ tư duy định hình về thơ hàng nửa thế kỷ của giới văn chương và “quản lý văn chương”, khiến người ta phải “cho qua” mọi hình thức thơ có thể. Giống như cho qua rằng cái gọi là “áo” không nhất định phải có cổ áo, tay áo, thân áo, khuy áo… mà là mọi tấm vật liệu có thể che lên nửa trên thân, vải, da hay giấy, kể cả… vẽ lên da. Thế mà cũng phải mất đến vài chục năm!
Trong khi đó, cái mới do “cách tâm” vẫn dễ truyền cảm hơn. Xúc cảm mới, tình cảm mới, tâm trạng mới tạo nên giọng điệu mới, thi ánh mới, từ pháp mới, cú pháp mới, cấu trúc mới… Tuy chưa mới bao nhiêu về thể điệu, cấu trúc, từ pháp, cú pháp, nhưng Vi Thùy Linh chẳng hạn, gây chấn động nhờ cảm hứng bạo liệt, tuôn trào của người đàn bà yêu một thứ tình khát dục không cần kiềm chế hay giấu giếm, là tiếng nói chân thực của một bộ phận lớp trẻ thời chuyển tiếp hai thiên kỷ.
Nhóm “Mở miệng” sẽ có vị trí trong lịch sử thơ Việt, ghi dấu buổi giao thời hỗn loạn, cái tục tĩu, rác rưởi, “hạ cấp” ngang nhiên đòi quyền ngôn luận bình đẳng với cái đạo đức (giả), vàng son (rỏm), “cao quí” (bịp). Những hình thức như giễu nhại, thay lắp từ, khai thác vốn từ lóng – ngọng của giới bụi đời rất ăn với tinh thần dân túy cực đoan của nhóm trẻ bản lĩnh này. Nhóm này “cách tâm” và “cách tân” đồng bộ. Nếu là ở phương Tây thì chẳng thua gì Dada!
Xem ra cái “cách tâm” nhiều khi còn khó nuốt hơn cái “cách tân”. Xưa, cùng làm thơ không vần, nhưng Trần Mai Ninh đâu bị đánh, mà Nguyễn Đình Thi bị, sâu xa là vì “cái tâm” tạch-tạch-xè ủy mị trong thơ ông bị coi là không lợi cho cuộc chiến.
Cuối cùng, “cách tân” hay “cách tâm”, đều quý cho Thơ, cho Nghệ thuật, vì nó biểu thị linh hồn của mọi sáng tạo: khát vọng Tự Do./.
Hoàng Hưng
Nguồn 4 phuong.net
Nhóm “Mở miệng” sẽ có vị trí trong lịch sử thơ Việt, ghi dấu buổi giao thời hỗn loạn, cái tục tĩu, rác rưởi, “hạ cấp” ngang nhiên đòi quyền ngôn luận bình đẳng với cái đạo đức (giả), vàng son (rỏm), “cao quí” (bịp). Những hình thức như giễu nhại, thay lắp từ, khai thác vốn từ lóng – ngọng của giới bụi đời rất ăn với tinh thần dân túy cực đoan của nhóm trẻ bản lĩnh này. Nhóm này “cách tâm” và “cách tân” đồng bộ. Nếu là ở phương Tây thì chẳng thua gì Dada!
(Hòang Hưng)
__________________________
VÀI NÉT VỀ PHONG TRÀO DADA
http://oxforddictionaries.com/definition/english/Dada
An early 20th-century movement in art, literature, music, and film, repudiating and mocking artistic and social conventions and emphasizing the illogical and absurd.
Dada was launched in Zurich in 1916 by Tristan Tzara and others, soon merging with a similar group in New York. It favoured montage, collage, and the ready-made. Leading figures: Jean Arp, André Breton, Max Ernst, Man Ray, and Marcel Duchamp
adaism
________________
Dada Là một phong trào đầu thế kỷ 20 về nghệ thuật, văn chương, âm nhạc, và điện ảnh. Phong trào Dada bác bỏ và chế giễu sự ước lệ trong nghệ thuật và các lề thói xã hội, phong trào Dada nhấn mạnh đến sự phi lý của tính ước lệ, và cho đó là ngu xuẩn .
Phong trào Dada khởi đầu tại Zurich vào năm 1916 bởi Tristan Tzara và một số người. Sau đó không lâu phong trào này cũng xuất hiện ở New York. Phong trào Dada chuộng cách dựng hình, cắt dán trong tranh vẽ, và ghép các vật có sẵn ngòai đời vào tranh của họ . Các gương mặt hàng đầu ở phong trào này là: Jean Arp, André Breton, Max Ernst, Man Ray, và Marcel Duchamp
_________________________
http://www.thefreedictionary.com/Dadaism
a revolt by certain 20th-century painters and writers in France, Germany, and Switzerland against smugness in traditional art and Western society; their works, illustrating absurdity through paintings of purposeless machines and collages of discarded materials, expressed their cynicism about conventional ideas of form and their rejection of traditional concepts of beauty. — Dadaist, n.
_________________
Dada là một cuộc cách mạng của các họa sĩ và văn sĩ ở Pháp, Đức và Thụy Sĩ trong thế kỷ 20, phong trào này chống lại sự tự mãn, thiển cận trong nghệ thuật truyền thống và những quy tắc xã hội phương Tây thời đó. Tác phẩm của những nghệ sĩ trong phong trào Dada minh họa sự phi lý của nền văn minh thông qua những bức tranh vẽ những cỗ máy vô dụng hoặc ghép các vật liệu phế thải rời rạc có sẵn vào tranh của họ, bày tỏ sự hoài nghi của họ về những ý tưởng theo khuôn phép và chối bỏ khái niệm lối mòn về cái đẹp.
Nhóm “Mở miệng” sẽ có vị trí trong lịch sử thơ Việt, ghi dấu buổi giao thời hỗn loạn, cái tục tĩu, rác rưởi, “hạ cấp” ngang nhiên đòi quyền ngôn luận bình đẳng với cái đạo đức (giả), vàng son (rỏm), “cao quí” (bịp).
(Hòang Hưng)
_______________________
Tuy vậy, cái tục tĩu, cái rác rưởi, cái hạ cấp còn khá hơn cái đạo đức giả, cái vàng son rởm, cái cao quý bịp, he he…
Tuy nhiên, phải thấy những cách tân quan trọng và thành công đều xuất phát từ sự thức tỉnh đời sống nội tâm do tác động của hoàn cảnh xã hội hoặc những phát kiến mới về thế giới quan – nhân sinh quan. Từ nhịp tâm hồn mới ra nhịp thơ mới. Chủ nghĩa lãng mạn, chủ nghĩa siêu thực, phong trào Beat… là như thế. Đó chính là “cách tân từ cách tâm”. Những cách tân thuần túy hình thức khó sống và khó truyền: thơ xếp hình (calligrammes), thơ con chữ (lettrisme), thơ cụ thể, thơ-vật thể…
_______________________
Đúng rồi, không có “cách tâm” thì chỉ là anh đồ già loay hoay với nghiên bút mà thôgi!
Tuy nhiên, phải thấy những cách tân quan trọng và thành công đều xuất phát từ sự thức tỉnh đời sống nội tâm do tác động của hoàn cảnh xã hội hoặc những phát kiến mới về thế giới quan – nhân sinh quan.
(Hòang Hưng)
____________________________
Sự thức tỉnh nội tâm do ông Hòang Hưng đề cấp đến là yếu tố rất quan trọng trong đời sống văn nghệ và triết học. Sự thức tỉnh này chẳng bao lâu sẽ lan sang đời sống thường ngày, những người dân thường sẽ ý thức được rằng từ lâu người ta đã bỏ quên những quyền căn bản mà lẽ ra người ta được hưởng từ khi cất tiếng khóc chào đời!