Một lối đi mang tên Vũ Thanh Hoa – Hoàng Quý

VTH – Tôi giật mình vì tiếng chuông điện thoại, ngạc nhiên thấy cuộc gọi của nhà thơ Hoàng Quý, nhìn đồng hồ mới 5h sáng… chưa tỉnh ngủ hẳn, chỉ kịp nghe nhà thơ nói ngắn gọn: “Em mở E- mail ra đọc nhé”. Khi mở E- mail, tôi nhận được những dòng này: “Hơn 5 giờ sáng rồi. Anh làm việc rất tệ là viết đến chạm sáng và bỏ ngủ. Đây là tùy bút chân dung và phê bình. Cứ gọi tạm thế. Nó không bình tán gì cả. Nó độc lập. Anh không bình thơ Vũ Thanh Hoa. Anh viết tác phẩm Vũ Thanh Hoa theo con mắt anh. Thân mến!”gửi kèm một bài viết của nhà thơ Hoàng Quý, người hiểu khá rõ về xuất thân, sự trưởng thành của Vũ Thanh Hoa. Trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc:

Từ “Nỗi đau của lá” đến “Lời cầu hôn
đêm qua”- một lối đi mang tên Vũ Thanh Hoa

Mỗi lần viết về một nhà thơ tôi thường rất lo lắng. Tôi rất dị ứng với bài bình theo lối “Tầm chương trích cú” rồi bình tán ban phát vài câu, một tí khen, một tí gợi ý gọi là…Thơ thực thơ không cần cái món điểm tâm lõng bõng nước ấy. Nó cần một sự thấu hiểu, chí ít là trình bày những thấu hiểu (dù chủ quan), sự thấu hiểu của phía được tặng với người đã lao lung sáng tạo.

Khi đọc “Ngày đi qua” của Hà Đình Cẩn, tôi đã rất đỗi ngạc nhiên khi bạn tôi, một nhà viết ký và viết kịch lại xuất hiện tập thơ có nhiều mồ hôi và cả máu trong chữ. Vì thế tôi mới hân hoan rằng “Anh cứ nghĩ anh chỉ chăm chăm với văn xuôi thôi, cuộc đời nào có đơn giản vậy. Thơ, có khi nó nằm ngay bên lề trinh trắng trang văn mà anh không thình lình nhận thấy đấy thôi. Người ta đã đo được thời gian có khi trước cả văn minh sông Hằng, tôi đoan chắc các nhà thơ còn có thể cân được thời gian xem nặng, nhẹ thế nào từ thủa con người biết hát ca tiếng nói”. Vũ Thanh Hoa tôi biết trước hết là tiếng văn. Nhưng tiếng thơ có lẽ mới Vũ Thanh Hoa nhất. Tôi cứ tưởng khi Hoa nhờ viết lời bạt cho “Nỗi đau của lá”, thì thơ với Hoa chỉ là một cuộc dạo chơi cho đỡ “cuồng cẳng”. Lúc ấy tôi nghĩ, cái công viên tráng lệ thi ca có đường pit, vậy thì cứ thư dãn, dạo hoặc chạy trên đưởng pit thơ bổ, khỏe chứ có làm mấy ai sai khớp, gẫy chân. Mà, cái cô có tiếng văn trẻ trung này thì… chả cái gì không dám thử!
Trên giá sách của tôi giờ đĩnh đạc ba tập thơ của Vũ Thanh Hoa đặt cùng hàng một số tác phẩm của các nhà thơ nữ mà tôi có. “Nỗi đau của lá” (2005), “Trong tôi có người đàn bà khác” (2009), “Lời cầu hôn đêm qua” (2012). Ba tập thơ với 182 bài thơ, trên 270 trang in, 12 năm dồn nén 43 năm sống, mà chắc chắn mới chỉ như chặng đầu của cuộc đi lao lực và đầy bất trắc trong cái công viên bao la có bao nhiêu là tráng lệ, nhưng đã nhằng nhịt các lối người đời khai mở. Tôi “nhìn” thấy bước chân Vũ Thanh Hoa đi có ý thức trên một lối riêng tự mở trong cái công viên ấy. Vì thế tôi linh cảm rằng thơ mới là Vũ Thanh Hoa nhất. Đành rằng, thi thoảng tôi vẫn đọc văn xuôi của Hoa, thi thoảng có ghé cái web đầy màu sắc mà Hoa xây riêng cho mình, để chơi, và dành cả những tòa văn trang trọng cho bè bạn văn chương cả trước, và cả người cùng thời…

1.
“Trời đã khuya rồi, tôi ngẩn ngơ
Ngắm nhìn ngọn núi phủ mây mờ
Gió ơi gió có về nơi ấy
Cho gửi lòng này một ý thơ”
(Không đề -1985)
Tôi phải trích cẩn thận, ghi rõ năm Vũ Thanh Hoa viết bài thơ có lẽ thuộc những bài thơ đầu tiên trong vô số thơ kiểu học trò, thơ học mót “chả biết vì sao tôi buồn” thì sinh ra … cái sự. Một bài tứ tuyệt của người thích làm thơ. Thế thôi. Chắc bây giờ mỗi lần đọc lại, cô nữ sĩ với bút pháp mới và hiện đại, cô nữ sĩ làm ta choáng ngợp với lập ngôn thơ tình khai nguyên, tươi tắn và tràn trề ý thức về tình yêu: “24 giờ vòng quanh tờ lịch mỏng/ 24 giờ trống rỗng/ 24 giờ ngổn ngang/ 24 giờ đấu giá từng giây từng phút/ Lơ lửng giấc mơ tỉa tót” (24 giờ); cô nữ sĩ có đôi mắt nhân hậu nhìn vết sẹo làm đau cô như một bông hoa vừa nở, sẽ không khỏi tự mỉm cười, tự độ lượng. Bài thơ này nữ sĩ in trang trọng mở đầu tập thơ con so “Nỗi đau của lá”. Vì sao Vũ Thanh Hoa làm thế? Vì muốn trung thực được với người thì trước hết phải tập trung thực với mình. Nó là một bài thơ quá tầm thường, dĩ nhiên. Nhưng Hoa lại in trang trọng cho tập thơ chào bạn đọc, như thế là tự trọng, là Hoa công khai rằng có thể bạn sẽ chê bài thơ con con và rất đỗi tầm thường khai nghiệp của tôi, nhưng tôi là tôi, tôi bắt đầu có thể từ một cái gì không đáng kể. Đã có bao tài danh cũng bắt đầu để dựng một sự nghiệp từ cái… không đáng kể!
Trong cái lời bạt viết cho tập thơ đầu tiên của Vũ Thanh Hoa 12 năm trước, tôi nhớ rằng, cái cô nữ sĩ thuộc về thì tương lai rất gần từng nhiều năm theo cha, mẹ (các nhà ngoại giao) sống không ổn định ở nhiều nước khác nhau vùng Phi Châu rộng lớn, táp cháy và xa xôi. Tôi đã từng nêu một phỏng định rằng có bao nhiêu phần trăm cái tinh thần “Phi” trong văn thơ Vũ Thanh Hoa khi cô đối thoại trước trang viết để dần thành một cá tính chữ, một bản sắc chữ, một thể chất nghĩ?
Có ngay đây:
“Đứng trước biển rộng, em nói: Em yêu anh
Ngước mặt nhìn trời xanh, em nói: Em yêu anh
Giữa phố đông người, em nói: Em yêu anh
Khi gặp anh, em lạnh lùng thinh lặng
Em nghe thấy có muôn vàn tiếng vọng
Giữa biển, giữa trời, giữa nghìn người, Anh nói:
Anh yêu em”
(Tiếng vọng)
Đây nữa:
“Trước bão giông em bình thản
Trước thị phi em mỉm cười
Trước núi cao, biển rộng, vực sâu em cắn răng bước đi
đôi chân trần rướm máu
Thế nhân đổi trắng thay đen, thế nhân ô trọc,
thế nhân lọc lừa, em ngẩng đầu kiêu hãnh”
(Trước Anh)
Có một chiều hoàng hôn xuống thấp, mặt trời dường như đã bị những con sóng Thái Bình Dương chờ chực nuốt chìm. Tôi ngồi với Xa Di, anh bạn làm thuê khoan dầu người Phi Châu da đen. Chúng tôi cùng nhìn ra biển. Xa Di nhớ Phi Châu. Xa Di khe khẽ hát: “Mặt trời vội vàng thế/ Mặt trời thiêu đốt và cát xám mênh mông của ta cũng thiêu đốt/ Sao không ở lại thêm với nhau/ Ta biết rồi/ Mặt trời lại đi tìm biển/ Người yêu ta hàm răng đều và trắng như ngà voi/ Người yêu ta nước da đồng hun và bộ ngực nở trần lấm tấm bụi cát/ Người yêu của ta đã bỏ ta rồi/ Chỉ còn xa mạc và ta chơ vơ trên mặt đất/ Ta vẫn hát/ Ta hát chia tay mặt trời và chia tay em…”. Tôi không hiểu hết tinh thần của lời ca Xa Di. Một giai điệu đăm đăm ẩn ức. Một giai điệu mênh mang và buồn se thắt. Khi “Thế nhân đổi trắng thay đen, thế nhân ô trọc, thế nhân lọc lừa” mà “ngẩng đầu kiêu hãnh” là một sự tự trọng. Chứ sao? Cái tinh thần “Phi” nó ngấm trong thơ Hoa lúc nào, tôi không biết. Mà sao lại cần phải giải thích? Hãy cứ đọc: “Phút anh nói yêu em, em nghe thổn thức trong lòng/ Phút ôm anh trong vòng tay, em thấy buồn bất tận/ Thời gian có dừng lại đâu, đang dần trôi về sáng/ Đến ngày mai anh có còn của em?/ Đến ngày mai anh vừa lạ vừa quen/ Là người đàn ông đi qua em như bao người đàn ông khác…” (Hư ảo). Khi “chữ” dám đi tới tận cùng của sự trung thực “chữ” trở nên kiêu hãnh. Một nhà thơ đã nói với tôi như thế!
Tôi đã dừng rất lâu trước bài thơ “Gửi chồng cũ”. Bài thơ này Vũ Thanh Hoa viết ngày 1 tháng 5 năm 2004. Thật trớ trêu. Cái ngày Quốc tế lao động, cái ngày loài người lựa chọn làm lễ hội tưng bừng cho những người lao động cải tạo và xây nên thế giới thì nữ thi sĩ một mình lặng lẽ viết gửi người chồng cũ:
“Vầng trăng mãi xẻ đôi, câu thề đành bỏ ngỏ
Chẳng thể nào bắt trái tim lặng vắng
Dập dồn cung bậc nồng say
Càng cố ngọt ngào càng nhận lắm đắng cay
Bi kịch của đời người khi tình yêu giả dối
Anh có lỗi hay em có lỗi?
Tìm làm chi, câu thơ đã nhạt nhòa”
Không! Câu thơ sẽ không nhạt và cũng sẽ không nhòa. Thơ Vũ Thanh Hoa nhất định sẽ không nhạt và không nhòa. Sự thương tổn có thể giết chết con người, nhưng, sự thương tổn với nhà thơ, đôi khi, lật một trang không định trước. Bởi vì: “Lũ trẻ sẽ lớn lên, hai ta sẽ già/ Theo thời gian, lỗi lầm thành bé nhỏ/ Ta chắt chiu sợi tình còn sót lại/ Đan lẫn vào tấm thảm của ngày mai” (Gửi chồng cũ). Bởi vì sức chịu đựng của con người trước những tổn thương, trước thất vọng còn quá nhiều bí ẩn. Phàm các nhà thơ hay lô loa rằng họ là cái loài dễ bị thương, dễ bị chèn ép, dễ bị đánh khuỵu nhất. Ngoa quá. Những nhà thơ thực tài là những cây phong ba. Mọi bão táp chỉ làm họ thêm cứng vững. Vũ Thanh Hoa là một cây phong ba, cây phong ba trong cơn bão đời Hoa. Hoa khảng định mình khi gửi cho người chồng cũ, người chồng từng mơ mộng và hy vọng chở che, nương tưa. Và, ở cái khúc ngoặt không mong muốn ấy chứng minh một Vũ Thanh Hoa không chịu ngã: “Trên nhành cây, gió ngừng thổi bao giờ…/ Thơ chẳng giống hôm qua, đã sang bài thơ khác/ Mỗi bình minh em vẫn khe khẽ hát/ Đã lỗi nhịp rồi, giai điệu của ngày xưa” (Gửi chồng cũ).
Trạng thái trầm cảm, bị bỏ rơi, thất vọng, tan nát có lẽ không tránh khỏi. Vũ Thanh Hoa không che đậy hay phủ định nó. Sự cô đơn, đôi khi cô độc sau cú sốc nghiệt ngã dễ gì không để lại sẹo. Vũ Thanh Hoa cũng không ảo tưởng chối bỏ hay hắt hủi: “Tàn tro của mùa đông/ Ủ những cánh hoa rơi…”, cho nên sau mất mát ta có thể cảm thông khi Hoa viết: : “Tàn tro của mối tình đánh mất/ Cứa vết sẹo dài, đau buốt số phận người rỉ máu…”. Ta có thể tìm thấy tâm trạng ấy trong “Tàn tro”, Soi gương”, “Ngoảnh lại” và rất nhiều bài thơ trong thi tập đầu tiên. Ta cũng có thể thấy cả gai xước và một cách tự trình bày điềm tĩnh, trần trụi, váng vất, có khác thường nhưng cũng đầy khao khát trong nhiều bài thơ của Hoa ở tập thơ này. Có thể tâm trạng bạn đọc khi đọc “Nỗi đau của lá” sẽ dừng lại giống tôi ở các bài thơ mà thi tập này không bỗng dưng mang tên. Nhưng, đó lại là những câu chuyện dễ gây mất ngủ. Nếu phải viết thêm, nói thêm về tập thơ này, tôi không muốn. Cứ để cho lớp da non trở lại dần tươi nhuận trên vết sẹo phũ phàng hôm nào. Tôi chỉ những muốn một lần nữa nhắc lại câu thơ Hoa đã viết: “Trên nhành cây, gió ngừng thổi bao giờ”. Gió vẫn ngầm thổi, nhiều tái tê và còn thổi. Đúng thế. Câu thơ đã nói. Và, nghĩa là Vũ Thanh Hoa đã bộc bạch và thú nhận. Ta sẽ nhiều bất ngờ với một thi sĩ Vũ Thanh Hoa khác đi ở hai tập thơ nối tiếp. Hai tập thơ khảng định con đường thơ vào chín đã và đang gọi mời, đĩnh đạc lật qua trang, đã và sẽ gọi tên một giọng điệu riêng, một tư duy mới và trẻ, một hướng cách tân thơ cám dỗ.

2.
Trên thi đàn Việt thế kỷ XX, Hoàng Cầm là ông hoàng thơ tình tôi yêu thích nhất. Hồn thơ ông là đôc đáo, còn hơn thế, là đôc nhất vô nhị. Ông yêu khăng khăng vũ trụ quan yêu của riêng ông, nên thơ Việt bi tráng và diễm lệ mới hữu sinh cây thảo quế Hoàng Cầm:
Chiều nay cuốc gọi ngoài đê
Chị em thui thủi về quê với bà
Bao giờ chạch đẻ ngọn đa
Cáo nằm chung gối thì ta lại về
Bấy giờ em hát chị nghe
Không còn tiếng cuốc sang hè nữa đâu
(Mưa đêm – Hoàng Cầm)
Cũng trên thi đàn Việt thế kỷ XX, một tài nữ bất tử nữa mà tôi nghiêng mình thi lễ duy chỉ một Xuân Quỳnh. “Thơ tình cuối mùa thu”, “Thuyền và biển”, “Sân ga chiều anh đi”… và bao nhiêu thi phẩm của tài nữ thi nhân đã là tài sản chung không mấy ai không đọc, hoặc đã nghe, hoặc hát lên dẫu chỉ một lần!
Một đôi lần tôi đã nghe Vũ Thanh Hoa hát ca khúc phổ thơ Xuân Quỳnh. Và cũng có lần tôi nghe người thi sĩ trẻ thông minh và dễ mến trò chuyện với các đồng nghiệp về vẻ đẹp duy mỹ trong thơ Hoàng Cầm. Như thế, cũng có nghĩa thơ của thế hệ đi trước được Hoa nâng niu, trọng thị và lưu một góc trong sâu thẳm.
Quan trọng hơn, Vũ Thanh Hoa đang chăm chỉ một bàn tiệc thơ tình với chất liệu và cách thức của riêng Hoa, vị cuốn hút của riêng Hoa. Có đắng, có chua chát, có cay tê và có ngọt ngào. Có gì đó trong sắp đặt, trong cấu tứ, thi ảnh, cách nghĩ mới mẻ, sáng trưng và trực diện. Có tinh khôi và có đâu đó còn đôi ba vết xước. Nhưng chỉ việc dốc lòng làm một bàn tiệc tặng bao cung bậc của tình yêu và dâng tặng con người sao lại không vui mừng trước bữa tiệc nhọc nhằn và nhiều công phu ấy. Vũ Thanh Hoa là một trong đội ngũ tươi mới những nhà thơ thế hệ mới như Vi Thùy Linh, Phan Huyền Thư, Lê Mỹ Ý, Bình Nguyên Trang, Nguyễn Vĩnh Nguyên,  Hoàng Chiến Thắng, Trịnh Sơn, Nhụy Nguyên và… Thơ của mỗi họ có thể chưa mĩ mãn cho mọi đòi hỏi nhiều khi quá đơn chuẩn, có khi là những đòi hỏi võ biền và lạ kỳ, nhưng đích là những bàn tiệc, những bàn tiệc đầy màu sắc và hương vị mới. Họ thuộc một thế giới cụ thể chứ không quá đa cảm, cả tin, nhiều duy lý. Một thế giới khó khăn hơn, đa chiều, nhiều quyết liệt và cũng bộn bề hơn. Họ xả thân, đôi khi đơn độc đối mặt với chiều ngược lại để khảng định mình, để tồn tại hòa đồng và rắn giỏi mở cánh cửa ra thế giới. Cũng có người bỏ dở, lưỡng lự, so đo. Có người đã hoặc đang gây sức nóng và thu hút được những ánh mắt tin tưởng. Hãy tôn trọng quyền chọn đường thơ của họ. Họ là đội ngũ những nhà thơ của thế kỷ XXI. Họ sẽ thay chúng ta xây một thế giới thi ca mới. Sẽ rất lâu, sẽ rất dài, sẽ nhiều thành công nhưng nhiều hơn là những thất bại. Phải mất bao nhiêu năm Thơ Việt mới vượt thoát cớm bóng thơ luật Đường? Thơ luôn luôn đòi hỏi những cách tân. Mà đội ngũ cách tân cho thơ dòng chủ đạo ắt là những thi sĩ trẻ. Điều ấy không cần bàn cãi!
Có một người đàn bà khác trong Vũ Thanh Hoa, đó là người đàn bà thơ của tín ngưỡng thơ mới, hiện đại và mạnh mẽ – đó là thơ quyết tìm hướng khác với ngôn ngữ,thi ảnh và nhịp điệu đang thúc bách để ứng xử tương thích với thời đại không giống hôm qua. Người đàn bà khác ấy có tự vấn thì cũng tự vấn và tự trả lời không thể như cái nếp sống chậm, mơ mơ của văn hóa đình làng, bến nước, cây đa và tre lũy, hay nhịp một hai trong đô thị nho nhỏ, xinh xinh với ôn hòa trước đó. Họ hào phóng hơn, mạnh mẽ hơn, ít thời gian hơn, gấp gáp hơn nên quà thơ có khác: “Anh hỏi: Anh là gì của em/ Là mặt trời/ Là vì sao/ Là một nửa/ Tất cả vẫn đúng đấy/ Nhưng anh yêu/ Thiên hạ nói rồi…”. Và cách Hoa trả lời thật ngắn gọn, không thể phủ nhận sự mới mẻ, trực ngôn, độc đáo. Đây là cách trả lời mang tên Vũ Thanh Hoa:
“Nốt ruồi nhỏ trên ngực em
Anh thấy
Từ lúc mẹ sinh em
Đến khi em chết
Em gọi đó là Anh”
(Định nghĩa anh)
“Bây giờ mận mới hỏi đào/ Vườn hồng đã có ai vào hay chưa/ Mận hỏi thì đào xin thưa/ Vườn hồng có lối nhưng chưa ai vào”. Bây giờ người ta không yêu thế đâu, đa phần ngưới ta yêu…ào một cái. Đấy là thời xa xôi, thời cụ cố chúng ta yêu nhau. Có nuối thì cũng: “Từ thủa ấy/ Em cầm chiếc lá/ đi đầu non cuối bể/ Gió quê vi vút gọi/ Diêu bông hời!…/…ới diêu bông!” (Hoàng Cầm). Thời ấy cả thẹn vân vi mận mận đào đào không phải của thời mở cửa, thời công nghiệp hóa, thời nối mạng với toàn thế giới.. Quần bò, áo phông, la tốp, phôn tay… thì phải “Nốt ruồi nhỏ trên ngực em” đàng hoàng, kiêu hãnh. Kiêu hãnh đến độ “Em gọi đó là Anh”. Tháng năm gần gặn Vũ Thanh Hoa hơn là thế giới thơ Xuân Quỳnh. Xuân Quỳnh sẽ định nghĩa về người yêu của chị thế nào? Khác nhiều chứ: “Anh thân yêu, người vĩ đại của em/ Anh là mặt trời, em chỉ là hạt muối/ Một chút mặn giữa đại dương vời vợi”. Ba vẻ đẹp của ba thời đại chuyển luân. Thời mận mận đào đào là nón thúng ấp e, là áo mớ bảy mớ ba, là mượn lá diêu bông để nói hộ lòng mình. Thời của Xuân Quỳnh nữ sĩ là vẻ đoan trang của người đàn bà luôn nhận mình thua thiệt. Nhưng, thời của Vũ Thanh Hoa là thời người đàn bà mạnh mẽ “Trong em có người đàn bà khác”.
Trước thời mở cửa, trước thời công nghệ thông tin tặng cho con người cái công năng vô biên của nó thì Hoàng Cầm phải đi tìm bóng hình người thương cô lẻ quá:
“Nếu có ngày mai anh trở gót
Quay về lãng đãng bến sông xa
Thì em còn đấy hay đâu mất?
Cuối xóm buồn teo một tiếng gà”
(Nếu anh còn trẻ)
Còn thời @, thời Vũ Thanh Hoa chỉ cần:
“Dỗi lòng ảo ảnh thôi mà
Mong mang nối mạng như là chiêm bao
Đường truyền bất chợt chênh chao
Cúi đầu mật mã gánh bao la buồn”
(Lục bát internet)
Thế là một cái cô đơn một cái buồn bã của anh đi bộ, quá lắm là cưỡi cái xe đạp Sít – tẹc- linh. Còn một cái cô đơn, cái bất chợt buồn không kịp bã hôm nay là lap-tốp và siêu xe bao nhiêu là nhãn hiệu.
Nhưng chớ vội chì chiết rằng thời lap-tốp và siêu xe người ta lòng dạ khô ngói và quá nhiều vô cảm. Tất nhiên có nhưng đâu phải loài thi sĩ. Người thi sĩ mọi thế hệ đều dễ buồn, buồn nhân bản:
“Nhận dòng tin nhắn vu vơ
Lặng mình ngơ ngẩn bây giờ… ngày xưa
Chợ chiều tất tả bán mua
Một mình xuôi phố mưa lưa thưa
… buồn”
(Lục bát phố)
Tôi tìm vào thế giới thơ Vũ Thanh Hoa càng nhận ra mình bảo thủ. Thời đại công nghiệp hơn nhưng cũng thực dụng hơn. Thời đại tốc độ hơn, nhanh yêu và cũng có thể chóng tàn. Một thời đại có thể thổi lệch mọi giá trị. Mà mình khư khư níu lại thời gian đã mất thì chính mình rất có thể biến mất. Anh là con chim vặn dây cót, có thể, nhưng anh là metal toys hay là con chim đầy sức sống có tiếng hót của họa mi lại là chuyện khác.Thơ Vũ thanh Hoa hiện sinh hơn, bắt kịp, đúng lúc, hòa vào chứ không chối bỏ đương đại. Nữ thi sĩ biết tiếp nhận những biến thiên và cả biến thái, bình tĩnh và gọi tên nó vang lên trong thơ mình: “Em giật mình tỉnh dậy/ giấc mơ ngủ lại trên giường/ mặt trời lay/ đồng hồ gọi/ tích tắc em trôi vào phố đông/ những đứa bé trên phố đều giống con em/ những người đàn bà trên phố đều giống em/ vội vã/ nặng trĩu/ lập trình”. Nhưng, Hoa biết tìm ra sự cân bằng của chính mình trong cái thế giới tốc độ ấy: “còn xanh trời và trắng mây yên ả/ lá rơi/ vàng hoe phố/ thu/ xa…” (Phố lá). Thật hay, nhịp thơ ngắn, gọn, cô quánh, nhanh, hiện đại, mà vẫn gợi, điều đó rất rõ. Tôi không theo kịp và chậm dần rồi thở dốc trong nhịp sống ấy. Nhưng may thay Vũ Thanh Hoa đã chỉ dẫn cho tôi rằng những người đàn bà trong thế giới công ngiệp và thực dụng hôm nay vẫn nguyên vẹn trái tim biết yêu và… dễ mủi lòng, chỉ có cách yêu có lẽ nhanh hơn, cuống quýt hơn và khang khác mà thôi: “khi em hờ hững lạnh lùng/ trong em có người đàn bà khác”… “khi em nói lời đắng cay/ trong em có người đàn bà khác”…”khi em nói lời chia tay/ trong em có người đàn bà khác”. Không! Em thề là không, thực ra em vẫn là người đàn bà yếu lòng, nên: “người đàn bà nồng nàn hơn lửa/ muốn đốt cháy anh”…”người đàn bà mong manh yếu ớt/ muốn khóc trên vai anh”… “ngưới đàn bà muốn ôm anh thật chặt/ vùi anh trong biển mưa hôn” (Trong em có người đàn bà khác). Đây là bài thơ xứng đáng chọn vào tuyển tập thơ tình.
Trong bài “Phố thở” lại là một bài thơ gọi đúng cái nhịp điệu quá nóng hôm nay. Tôi thích bài thơ vì nó vẫn cứ là thơ tình theo cách Vũ Thanh Hoa. Nghĩa là dù thế nào, nói điều gì thì chất liệu trữ tình, ngôn ngữ biểu cảm trữ tình, thi ảnh trữ tình vẫn là chủ thể. Không phải ai cũng viết được thơ tình theo cách ấy:
“mở cửa ngày
sáng nghe phố thở
…
những mặt người kín mít khẩu trang
tay đeo găng
đầu bảo hiểm
…
Em lẫn vào thế giới mộng du
múa theo điệu valse của nộm
cười nụ kĩ thuật số
phát âm lập trình”
Nhưng chỉ gọn ba câu: “trả khói bụi về màn hình computer trắng/ đêm nghe phố thở/ em lạc trong giấc mơ anh” là lập tức nguyên vẹn thơ tình- thơ tình hiện đại và mới mẻ Vũ Thanh Hoa.

3.
Trong một lần về quê mấy năm trước, tôi có dịp dự một tiệc văn mi-ni với vài nhà thơ đàn chị, đàn anh ở Hà Nội. Đêm ấy lạnh buốt, gió bấc vỗ và rít qua khe cửa kính nhỏ mà tiệc văn có nóng lên bất chợt . Có nóng không vì rượu, tôi vốn miễn nhiễm rượu. Các anh, chị đêm ấy cũng không ai quá chén. Mà khổ quá, viêm túi triền miên đâu dễ lu bù. Nói như người Nam, quá lắm vài xị đế. Cái nóng bất thình lình vì một nhà thơ bỗng nói: Cánh trẻ bây giờ nhiều đứa mình hãi quá. Mình mới viết một bài phê bình tháng trước, cũng chỉ là điểm qua loa một số câu thơ làm tình làm tội ngữ pháp và quá gợi dục, dẫn bình mấy câu thơ nhàn nhạt nói về cái buồn chả biết buồn gì, thế là cô ta lên blog nhảy dựng viết bài sỉ vả, có ghê không! Bạn văn cười ồ nêm vui chút ớt tỏi, tuy thực chất không ai ác ý. Chỉ hơi lạ là không có sự bình tĩnh lái đi làm cho lời chê sục sạo sang đàm tiếu những sinh hoạt ngoài văn chương. Tôi, kẻ đi sau, lại trú tỉnh lẻ, đành giữ miệng. Quả là thi thoảng cũng có những phản ngôn thái quá. Cô nọ khăng khăng từ chối giải thưởng nọ. Chị kia phân phát mấy trang đánh máy ngay Đại hội Nhà văn, kèm một ông văn trẻ trai tốt mã tháp tùng phấn chấn. Kể ra người đàn anh buông lời phàn nàn cũng là dễ hiểu. Vì ông bức xúc. Tôi là nhà thơ chả có thành tựu gì, tuy nhiên ngoài sự ứng xử quả có cương thái, tôi nghĩ, thời buổi dễ dàng công bố tác phẩm và văn chương mạng bùng nổ, xem ra vẫn ít cái sự đọc nhau chu đáo và hệ thống cho đến nơi đến chốn. Ấy là chưa kể có không, cả sự ngộ văn (tôi không viết: ngộ nhận). Mà ngộ văn đâu chỉ lớp trẻ!
Tôi không trung dung. Sách in la liệt, cho, biếu, tặng là chính. Tuy thế cũng có đọc chứ. Vẫn cố đọc cả trẻ lẫn già khi kiếm được sách. Mình là anh nhà thơ quê lại trú tỉnh lẻ, cũng cố gắng đọc để bớt ngu. Tôi cứ nghĩ cảm tính thế này: Cuộc cách tân văn chương xin đừng khe khắt. Nó là tất yếu, chưa bao giờ ngừng, sẽ là mãi mãi khi loài ngưới còn cần văn chương. Song hành với tất yếu ấy luôn là sự cố gắng thử tìm ra cách diễn đạt khác đi, nên diễn tiến ấy chênh chao đôi chút, cả thi hình, thi ảnh, nghữ pháp, văn ngôn có khi nghịch nhĩ ngược quán tính, cương sốc bất thình lình trong một số tác giả trẻ quãng tuổi nào đó chứ không là tất cả.
Vũ Thanh Hoa viết:
“góa phu
kí sinh hoài niệm
non nõn mộng hoa
nhập nhòe vàng hiu cuống lá
hổn hển hồi sức những chùm lông tơ
thoi thóp mọc trên vết rạn của kỳ sinh nở”
(Kí sinh)
Đọc đoạn trích này, chắc người đàn anh của tôi trong tiệc mi-ni bữa nọ sẽ đăm chiêu. Nó sex à? Đã “Hổn hển hồi sức những chùm lông tơ” lại còn “Thoi thóp mọc trên vết rạn của kỳ sinh nở”. Nó tả “cái kia” à? Dạ thưa không. Khi Hoa viết tiếp “chuốt búp măng/ những móng tay xây xát nợ nần/ đánh phấn tô son/ nhằng nhịt chân chim nơi chân trời bí mật/ vớt mùa/nhớ/ quên/ vương vãi/ ký sinh trườn dậy/ ký sinh dãy chết/ hoài niệm vỡ tan giữa viện bảo tàng” sao lại bảo nó tả cái kia? Người đàn bà muốn quẫy thoát khỏi kiếp buộc vào sống ký đấy ạ. Nếu đọc tiếp đoạn kết tái tê của bài thơ: “góa phụ âm thầm/ đếm/ mảnh/ vết thương” (Ký sinh), rõ những thằng sở nó gây ra sự hồi tỉnh và công phẫn đấy ạ. Chưa bàn đến hay, hay chưa hay theo tiêu chí quán tính. Ngôn ngữ thơ trẻ gắt chói lên như thế, vì bóng tối ê chề là trơ trẽn có thật. Những bóng tối tàn nhẫn mang khuôn mặt nhơn nhơn cần vả cái bốp. Cần thứ thơ với biểu đạt mạnh có lẽ phải thế. Mới và vì sao không hay. Tôi ao ước học hỏi cách mới của thơ. Nhưng không làm được! Vậy quán tính của tôi có chịu vỡ ra để nhận lấy và có nên khư khư quán tính?
Ở bài thơ “Nỗi buồn mặc định” Vũ Thanh Hoa viết như có thể hát lên, câu thơ rất ngắn, mát rượi và đẹp tinh vi, ấm nóng và nồng nàn dư ba:
“em nắm tay em
thầm thì gió gọi
mây đổ xuống chiều rưng rức mưa”
Rồi Hoa lại viết:
“úp mặt vào yêu
em đọc kinh sám hối
xin từ bi về ngụ cư
nhắm chặt mắt
…
người bước đi
bóng lại trở về”
Khi tự họa, cũng là lúc Vũ Thanh Hoa vừa nhìn thấy thực mình và bóng hồn bằng thi điệu cùa một nữ sĩ còn trẻ nhưng đã mang vấp vỡ vừa của ngoại cảnh vừa đoan dị số phận. Nhịp thơ trầm đi, nhạc thơ nhiều quãng lặng, nhưng thi ảnh, thi hình đậm đặc tâm hồn đa cảm, như nến cháy dịu dàng: “tôi vẽ hình nhân tôi/ bóng đổ dài bức tường lạnh/ tôi khóc tôi cười/ hình nhân thinh lặng/ tôi hao mòn/ hình nhân tinh nguyên/ tôi đếm trên tay những sợi gân xanh/ chằng chịt mùa thay giấc/…tôi cúi đầu thay áo/ hình nhân bất tận son môi”. Nhà thơ trẻ không giả chữ hay che đậy chữ lên thông minh, vì thế: “tôi vẽ hình nhân tôi/ tôi gặp bóng/ tôi gặp bão/ tôi gặp mùa”. Cảm xúc như sóng lớp trong lòng nữ sĩ, chao… và ru.
Vũ Thanh Hoa muốn đi tới gốc giấc mơ số phận mình, nên :”trong giấc mơ đêm qua/ tôi cầu hôn/…tôi kết một chiếc nhẫn/ đeo vào ngón tay mình/ tôi nói: đồng ý”.(Lời cầu hôn đêm qua). Rất nhiều bài thơ trong tập thứ 3 đắc dụng một kết cấu thi ảnh linh động, gợi nghĩ, đan cài không diễn ngôn thuần, chủ động hé một không gian mở cho bạn đọc thoại cùng nhà thơ.
Cuộc hôn nhân với thi ca là đừng từ hôn chính mình. Vũ Thanh Hoa là một trong những tiên phong của cuộc đi không dễ dàng này.
Thơ Vũ Thanh Hoa không chối bỏ cách chọn và tiếp nhận tinh hoa của người đi trước. Những cung bậc trong thơ nữ thi sĩ đã và đang gọi tên một giọng điệu riêng, đa thanh và đa sắc. Tôi cố gắng tìm hiểu hướng cách tân của nữ thi sĩ, dù biết rằng 182 bài thơ của ba thi tập mở hàng là thách thức cám dỗ. Bài viết còn đại cương này chỉ là mới khởi đi việc tìm những hạt vàng vừa thấy. Hy vọng sẽ trở lại với các bài viết chuyên đề, các lời bình một hoặc nhiều bài thơ cụ thể đối với khu vườn Thơ Vũ Thanh Hoa!

Vĩ thanh riêng

Anh Đỗ Hằng!
Tôi vừa dạo rón rén vườn thơ Vũ Thanh Hoa. Bỗng nôn nao nhớ anh. Cái ngày thu năm 1986, nắng biển còn gắt, trong cái khuôn viên Sở Ngoại vụ Đặc khu khi ấy anh dúi vào tay tôi mấy gói thuốc lá Sài Gòn, cái món khói hiếm quý cho cánh phóng viên hay viết đêm sở hữu đặc sản chuyên dụng là Mai, Đà Lạt đen. Con bé nó chạy ào vào như cơn gió, tóc tai bã bết mồ hôi, cười như nắc nẻ, khoanh tay “Em chào anh! Con chào ba!” rồi nó lại chạy biến đi chơi. Anh cười cười: Con gái cưng đấy… hiếu động lắm, chả biết mai sau thế nào!
Anh ạ! Vũ Thanh Hoa đã là một nhà thơ. Tôi không nói quá lên nguyên nghĩa của từ này. Vũ Thanh Hoa sinh ra là cho thơ. Vũ Thanh Hoa có thể không tiếp nối ba và mẹ làm nhà ngoại giao, nhưng xin anh thật vui, cô con gái nuông cưng của anh đang nối những tâm hồn con người với con người. Ngày nào anh từng nói vui khi bắt thóp tôi có làm thơ qua loa, rằng: Những nhà thơ chính là những nhà ngoại giao cao quý. Anh nói đấy nhé! Tôi vẫn nhớ cái cách anh nói tinh tế và động viên cho đứa em đỡ ngượng khi bất chợt biết tôi đang vật vã vần điệu cho một bài trám báo với chữ nghĩa tàng tàng.
Hoa đã tự mở lối, dù lối ấy còn đâu đó chút gợn sự chưa thật hoàn hảo giữa cái công viên thi ca khổng lồ, lộng lẫy, đã chi chít những con đường lớn nhỏ. Lại nhớ một hôm anh sang buổi đêm soát lại một bài anh viết theo đặt bài của tòa soạn. Phút nán lại chuyện phiếm với chúng tôi, anh hỏi: Các cậu nghĩ nên ví sự có khác nhiều ít giữa các thế hệ như thế nào? Mỗi người nói một cách ví theo liên tưởng riêng. Thấy tôi chỉ cười, anh nhắc vui: Hoàng Quý chớ đánh trống lơ, cậu nghĩ thế nào? Tôi nói đại: Em nghĩ như cầu Thăng Long công nghệ bê tông với cầu Long Biên, cầu Tràng Tiền chủ yếu là sắt thép. Anh cười lớn, Thú vị, rất thú vị…
Giờ mác nhãn nhà thơ, lại đang viết về nhà thơ kế cận là con gái cưng của anh, thật không ngờ câu trả lời tam toạng cho vui khi ấy lại có nghĩa, như anh nhận ra trước và kêu to: rất thú vị. Nhớ lại chi tiết ấy, thú thật trong khi viết ít dòng về Thơ Vũ Thanh Hoa lại nghĩ những thế hệ cây cầu. Qua dòng chảy không dễ sống sót của thơ từng là các thế hệ lớp lớp đã bắc những cây cầu định mệnh. Có lẽ vẻ đẹp của các thế hệ những cây cầu cũng có điểm gì đó liên đới anh ạ. Thơ – cầu kim loại mang vẻ đẹp cổ điển hay là có thể ví với Long Biên, Tràng Tiền. Thơ – cây cầu kềnh càng hơn nhưng đẹp chứ, mạnh mẽ chứ, có thể ví với Thăng Long và nhiều nữa. Thơ – cây cầu công nghệ mới cần đổi thay, hay ta tạm ví là cầu dây văng tinh khôi Mỹ Thuận chăng. Nếu anh vẫn chia sẻ với cách ví von hồi nào thì anh ạ, Vũ Thanh Hoa hôm nay đang vừa là người thiết kế, vừa là người thợ thi công thêm một cây cầu dây văng mang tên Vũ Thanh Hoa. Phải suy nghĩ không ngừng nghỉ, ma ám, với cảm xúc bùng nổ và tìm hệ mĩ cảm mới, để có thể dần bắc một cây cầu thi ca mới tới bờ hun hút mà người yêu thi ca chờ đón trên dòng thi giang nhiều bất trắc. Nếu coi nó như một lối đi, một con đường thì tôi đã ghi sự ước định phần nào ở tên bài viết.
Thưa anh! Cây cầu ấy, lối đi ấy đang vút đi. Nếu ta coi mỗi bài thơ đạt tới ngưỡng hay, mới mẻ là một nhịp vừa bắc, hoặc một đóa thảo thi để lại trên lối vừa mở, thì Vũ Thanh Hoa đã làm được:
Cuối năm dọn nhà
thấy mình trong tấm ảnh cũ
thấy mình trong chồng sách cũ
thấy mình trong câu thơ cũ
thật lạ

cuối năm dọn nhà
thấy người trong tấm ảnh cũ
thấy người trong chồng sách cũ
thấy người trong câu thơ cũ
thật quen

cuối năm dọn nhà
nhặt nhạnh
một cũ
hai cũ
những cũ
rất nhiều cũ
nhận ra

vết sẹo góc nhà
đột ngột nở hoa
(Cuối năm dọn nhà)

Anh sẽ lại bảo: Cậu bình thế nào? Thú nhận với anh: Thêm lời bình vào nhịp hoàn mỹ hay đóa thảo thi đó nữa sao? Sẽ vô duyên…có thể!…

Vũng Tàu Noel, 2012

Nhà thơ Hoàng Quý
————-

1.Nhà Ngoại giao Đỗ Hằng tên thật là Vũ Thanh Hà (1924 – 1997)
Ông là thân sinh thi sĩ Vũ Thanh Hoa
Ông tốt nghiệp Khoa triết Đại học Tổng hợp Hà Nội niên khóa 1959 – 1963. Giỏi nhiều ngoại nghữ, đặc biệt là tiếng Pháp.
Là nhà ngoại giao xuất sắc từng đảm nhiệm các chức vụ ở Bộ Ngoại giao, vụ Tây Á Phi Châu, rồi Ba Lan, Tanzania.
Năm 1974, ông là Đại sứ đặc mệnh toàn quyền của Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tại Tanzania kiêm nhiệm 5 nước Châu Phi khác: Nammibia, Botswana, Zimbabwe, Mozambique, Swaziland…
Năm 1982 ông về nước đảm nhiệm chức vụ Giám đốc Sở Ngoại vụ Đặc khu Vũng Tàu – Côn Đảo đến khi mất (1997). Đảm nhiệm chức vụ Giám đốc Sở Ngoại vụ tiếp ông là người vợ, thân mẫu nữ thi sĩ – đối tượng của bài viết này.
2.Thực ra 1986, Vũ Thanh Hoa đã khá lớn. Cô bé con gái cưng của nhà ngoại giao tôi gặp buổi ấy gầy nhẳng, khuôn mặt như lứa trẻ còn hồn nhiên, kết bạn tất với mọi đứa bé quanh cái phố nhỏ. Còn nhớ anh Đỗ Hằng nói vui: Nhẽ tuổi hay soi gương rồi đấy chứ, thế mà gày nhom, lười ăn lắm. Anh thở dài: Cuộc sống gay go vá víu quá. Trẻ con không lớn được… Những ngày ấy cơn bão thiếu thốn sau 75 thổi bạc mặt người. Các con tôi cũng gày ốm liêu xiêu… Thật may, sự hồn nhiên và kỳ diệu trong tâm hồn trong veo của chúng thắng tất cả. Tôi những định viết rõ trong bài. Rồi thấy…không cần !

(Chú thích của tác giả)

• Bài đã đăng tại: nhavantphcm, nguoibanduong.net, nguyentrongtao.info, phongdiep.net , trannhuong.com, Văn chương +, chimvietcanhnam, vanthoviet.com…